"Στην πΈνα": Ο ΕΓΩΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΟΥ...ΓΡΑΦΕΙ Ο ΜΑΡΙΟΣ ΚΑΡΑΚΑΤΣΑΝΗΣ

Στην πΈνα"  ✒️✒️

"Ο ΕΓΩΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΦΥΛΑΚΙΣΜΕΝΟΥ"

Γράφει ο Μάριος Καρακατσάνης

Ο εγωισμός του φυλακισμένου...

Έχετε ποτέ αναρωτηθεί πόσο μπορεί να μας κοστίσει ο εγωισμός;
Για ένα μαθηματικό παιχνίδι που όχι μόνο μπορεί να απαντήσει σε αυτό το δύσκολο ομολογουμένως ερώτημα αλλά και σε πολλά άλλα, θα σας μιλήσω σε αυτό το άρθρο.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Δύο Αμερικανοί μαθηματικοί, ο Merrill Meeks Flood και ο Melvin Dresher εργάζονται σε ένα ερευνητικό κέντρο που είναι υπεύθυνο στο να τροφοδοτεί με μελέτες τις Αμερικανικές Ένοπλες δυνάμεις και πιο συγκεκριμένα την RAND Corporation. Το ερευνητικό αυτό κέντρο ήθελε μελέτες στη θεωρία των παιχνιδιών με σκοπό την χρησιμοποίησή τους σε ενδεχόμενο πυρηνικό πόλεμο. Κατά τη διάρκεια των ερευνών τους οι Flood και Dresher ανακαλύπτουν ένα απλό μαθηματικό μοντέλο σε μορφή παιχνιδιού στο οποίο οι δύο παίκτες μπορούν είτε να συνεργαστούν μεταξύ τους είτε να προδώσουν ο ένας τον άλλον.
Τον ίδιο χρόνο, ο μαθηματικός Albert William Tucker καθηγητής του νομπελίστα John Nash  στο Princeton, απευθυνόμενος σε ψυχολόγους στο πανεπιστήμιο του Stanford, χρησιμοποιεί ένα παράδειγμα με φυλακισμένους και ποινές με σκοπό να κάνει πιο κατανοητό στο κοινό το παιχνίδι των Flood και Dresher.
Από τη διάλεξη του Tucker και έπειτα το παιχνίδι αποκτά όνομα και ονομάζεται "Δίλημμα του Φυλακισμένου" και αποτελεί το πιο διάσημο πρόβλημα της θεωρίας των παιχνιδιών!

Εν συντομία το δίλημμα αυτό έχει ως εξής: Δύο άνθρωποι είναι ύποπτοι ότι συμμετείχαν στο ίδιο έγκλημα.  Η αστυνομία όμως δεν έχει επαρκή στοιχεία για να τους επιρρίψει ευθύνες . Ο ανακριτής καλεί τον Α στο γραφείο του και του λέει τα εξής. Αν επιρρίψει την ευθύνη στον Β και ο Β δεν μιλήσει θα αφεθεί ελεύθερος ενώ ο Β θα κάνει 10 χρόνια φυλακή. Αν όμως και ο Β επιρρίψει την ευθύνη στον Α και οι δύο θα φυλακιστούν για 4 χρόνια. Αν δεν μιλήσει και τον καταδώσει ο Β, οι όροι αντιστρέφονται. Ο Β θα αφεθεί ελεύθερος και ο Α θα μείνει στη φυλακή για 10 χρόνια. Αν όμως και οι δύο δεν ομολογήσουν θα φυλακιστούν μόνο για ένα χρόνο λόγω έλλειψης στοιχείων. Την ίδια συζήτηση ο εισαγγελέας την κάνει και με τον Παίκτη Β. Σημαντικό στοιχείο είναι ότι ο τόσο ο Α όσο και ο Β δεν έχουν καμία επαφή μεταξύ τους, αλλά ούτε και επικοινωνία.

Ας δούμε τώρα ο παίκτης Β τι μπορεί να σκέπτεται: "Αν ο Α έχει μιλήσει εναντίον μου, εμένα με συμφέρει να κάνω το ίδιο γιατί αν πράξω έτσι θα πάω φυλακή για 4 χρόνια, ενώ αν δεν το κάνω θα πάω φυλακή για 10 χρόνια. Αν δεν το έχει κάνει, πάλι με συμφέρει να τον καταδώσω γιατί θα αφεθώ ελεύθερος ενώ αν δεν το κάνω θα κάτσω ένα χρόνο στη φυλακή. Άρα ό,τι και να κάνει ο Α εμένα με συμφέρει να μιλήσω εναντίον του".

Φωνάζει τον δεσμοφύλακα και του λέει ότι θα ομολογήσει και θα ρίξει την ευθύνη στον Α. Όμως και ο Α σκέφτεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο και τον καταδίδει και αυτός! Συνεπώς και οι δύο ύποπτοι θα κάτσουν βάση των αποφάσεων τους 4 χρόνια στη φυλακή.

Πόσο λογική  και σοφή ήταν όμως η επιλογή τους αυτή; Το σίγουρο είναι ότι και οι δύο έπραξαν βάση προσωπικού συμφέροντος.  Βάση αυτών που συμμετείχαν στο πείραμα, αποδείχτηκε ότι και οι δύο ήλπιζαν ο ένας για τον άλλο, ότι κανείς δεν θα μιλούσε και θα αφήνονταν ελεύθεροι. Με άλλα λόγια λοιπόν, τα ήθελαν όλα για τον εαυτό τους. Να όμως που ο εγωισμός δεν τους επέτρεψε να επιφέρουν το καλύτερο αποτέλεσμα και για τους δύο! Δηλαδή να μην καταδώσει ο ένας τον άλλο και να τη γλιτώσουν φτηνά με ένα χρόνο μονάχα φυλάκισης ο καθένας!

Το “Δίλημμα του Φυλακισμένου” έγινε ευρέως γνωστό στους επιστημονικούς κύκλους όπως φαντάζεστε και απασχόλησε επιστήμονες και μάλιστα από πολλούς και διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους. Για παράδειγμα, οικονομολόγοι είδαν στα πρόσωπα των δύο φυλακισμένων τον homο economicus, τον άνθρωπο που συμπεριφέρεται έτσι ώστε να μεγιστοποιήσει το κέρδος και να ελαχιστοποιήσει το κόστος. Οι φιλόσοφοι από την άλλη μεριά, ασχολήθηκαν με τα ηθικά διλήμματα των παικτών. Το δίλημμα του φυλακισμένου όμως έχει εφαρμογές και σε άλλα σοβαρά ζητήματα όπως στο δίκαιο, την ψυχολογία, ακόμα και τη βιολογία. Πολύ εντυπωσιακό για ένα απλό μαθηματικό παιχνίδι δε νομίζεται;

Ένας από τους επιστήμονες που εντυπωσιάστηκε ιδιαίτερα από το Δίλημμα του Φυλακισμένου τη δεκαετία του 1970 ήταν ο Αμερικανός μαθηματικός και πολιτικός επιστήμονας Robert Axelrod. Ο Axelrod βρήκε στο Δίλημμα του Φυλακισμένου μία πιθανή απάντηση σε ένα ερώτημα που τον απασχολούσε αρκετά χρόνια: Υπό ποιες συνθήκες δύο θεμελιωδώς εγωιστικά όντα μπορούν να επιλέξουν να συνεργαστούν;
Για να απαντήσει στο ερώτημα δημιούργησε το Επαναλαμβανόμενο Δίλημμα του Φυλακισμένου, όπου το παιχνίδι δεν παίζεται μια φορά αλλά πολλές. Στο Επαναλαμβανόμενο Δίλημμα του Φυλακισμένου οι παίκτες έχουν τη δυνατότητα να μάθουν από τα λάθη τους και να επανορθώσουν, δίνοντας έτσι περισσότερες δυνατότητες στην αμοιβαία συνεργασία.
Το 1979 καλεί τους σημαντικότερους θεωρητικούς των παιχνιδιών ώστε να υποβάλλουν τις δικές τους στρατηγικές, υπό τη μορφή προγραμμάτων ηλεκτρονικών υπολογιστών, για να παίξουν το Επαναλαμβανόμενο Δίλημμα του Φυλακισμένου. Υποβάλλονται 14 στρατηγικές από ψυχολόγους, μαθηματικούς, κοινωνιολόγους και πολιτικούς επιστήμονες.
O Axelrod βάζει τις διάφορες στρατηγικές να αναμετρηθούν μεταξύ τους. Νικητής του διαγωνισμού αναδεικνύεται ο Αμερικανοεβραίος μαθηματικός και ψυχολόγος Anatol Rapoport  με τη στρατηγική Tit for Tat ή αλλιώς Μία Σου και Μία Μου. Η στρατηγική αυτή είναι πολύ απλή: Ο παίκτης ξεκινά συνεργαζόμενος με τον αντίπαλο και κατόπιν πράττει ότι έπραξε και ο αντίπαλος στον προηγούμενο γύρο. Συνεργάστηκε, θα συνεργαστεί. Πρόδωσε, θα τον προδώσει κι εκείνος στον επόμενο γύρο.

Ο Axelrod διοργάνωσε και ένα δεύτερο τουρνουά τον επόμενο χρόνο. Αυτή τη φορά υποβλήθηκαν 63 στρατηγικές. 62 καινούριες και η Μία Σου και Μία Μου. Πολλές από αυτές ήταν παραλλαγές του Μία Σου και Μία Μου. Η πιο πετυχημένη παραλλαγή ήταν η στρατηγική Δυο Σου και Μία Μου (Tit for Two Tats) του Βρετανού εξελικτικού βιολόγου και γενετιστή John Maynard Smith όπου ο παίκτης προδίδει μετά από δύο συνεχόμενες προδοσίες. Όμως νικητής αναδείχθηκε και πάλι ο Rapoport.

 

Το 1981 ο Axelrod μαζί με τον Βρετανό εξελικτικό βιολόγο William Donald Hamilton  δημοσιεύουν ένα άρθρο στο περιοδικό Science για την εξέλιξη της συνεργασίας. Σε αυτό μεταφέρουν τις μελέτες του Axelrod στην εξελικτική βιολογία και αποδεικνύουν ότι η συνεργασία είναι μια εξελικτικά σταθερή στρατηγική, δηλαδή μια συμπεριφορά που επιτρέπει να διαχυθούν τα χαρακτηριστικά που κάνουν ένα είδος να επικρατήσει και να επιβιώσει.

Μη νομίζετε όμως ότι το πείραμα έχει εφαρμογή μονάχα στα όσα είπαμε. Η Μαφία, ο Ελευθεροτεκτονισμός και οι λοιπές μυστικές οργανώσεις έχουν μια πολύ καλή λύση στο να επιβάλλουν τη συνεργασία μεταξύ των παικτών στο Δίλημμα του Φυλακισμένου. Τον νόμο της σιωπής ή αλλιώς Ομερτά. Όποιος μιλήσει, όποιος προδώσει, πεθαίνει ή πέφτει σε δυσμένεια. Οπότε ο παίκτης δεν έχει να κάνει τίποτε άλλο από το να σιωπήσει, να συνεργαστεί και να αφήσει τον εγωισμό του στην άκρη. Το πρόβλημα λύνεται με την ιδιαίτερα μεγάλη αύξηση του κόστους της προδοσίας. Η προδοσία κοστίζει τη ζωή του παίκτη.

Όμως ο νόμος της σιωπής δεν είναι και η καλύτερη εναλλακτική λύση. Ίσως και εμείς οι άνθρωποι όπως και άλλοι ζωντανοί οργανισμοί να είμαστε γενετικά προγραμματισμένοι να συνεργαζόμαστε, πιθανόν με τη μορφή Μια Σου και Μια Μου. Ο Αμερικανός Edward O. Wilson, ο βιολόγος που το 1975 θεμελίωσε την Κοινωνιοβιολογία, υποστηρίζει πως όταν οι άνθρωποι συγκρότησαν κοινωνίες και δημιούργησαν πολιτισμό, η αλτρουιστική συμπεριφορά έγινε από ένστικτο κανόνας κοινωνικής συμπεριφοράς, μετά νομική επιταγή και τελικά ηθική αρχή. Οι κανόνες κοινωνικής συμπεριφοράς μας επιβάλλουν τη συνεργασία.

Έτσι λοιπόν λαμβάνοντας υπόψιν όλα αυτά που αναλύσαμε ανακαλύπτουμε ότι όταν υιοθετούμε εγωιστική συμπεριφορά, βάζουμε σε πρώτη μοίρα το εγώ μας. Αγαπάμε υπέρμετρα τον εαυτό μας και ενδιαφερόμαστε αποκλειστικά και σε υπερβολικό βαθμό για τις δικές μας ανάγκες, το ατομικό μας συμφέρον και τα προσωπικά μας ενδιαφέροντα. Κάθε προσπάθειά μας αποσκοπεί μόνο στην ικανοποίηση των στόχων και των φιλοδοξιών μας και τις περισσότερες φορές αδιαφορούμε για τους συνανθρώπους μας. Η υπερβολική αυτοπεποίθηση μπορεί να ωθήσει στον εγωκεντρισμό και αυτό γιατί η εξωφρενική πίστη στον εαυτό μας μάς κάνει να θεωρούμε ότι είμαστε οι καλύτεροι και ότι μόνο εμείς αξίζουμε, με αποτέλεσμα να καταστρατηγούμε τα δικαιώματα των υπολοίπων.

Κλείνοντας να πούμε ότι μπορεί η αγγλίδα συγγραφέας Jane Austen να πίστευε ότι «… ο εγωισμός πρέπει πάντα να συγχωρείται, επειδή δεν υπάρχει ελπίδα θεραπείας», οι ειδικοί ωστόσο βεβαιώνουν ότι υπάρχουν τρόποι για να μετατρέψουμε τον εγωισμό σε προτέρημα. Το βασικότερο, αλλά και το πιο δύσκολο, είναι να αναγνωρίσουμε την εγωκεντρική μας τάση. Αυτό αναμφίβολα θα ήταν μια καλή αρχή.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΓΙΑ ΤΟΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΕΔΩ:

ΜΑΡΙΟΣ ΚΑΡΑΚΑΤΣΑΝΗΣ