ΔΟΝ ΚΙΧΩΤΗΣ

Το εξώφυλλο του πρωτότυπου του βιβλίου (1605)

"Η ιστορία πίσω από το βιβλίο.."

«Δον Κιχώτης» του Μικέλ ντε Θερβάντες, γράφτηκε στις φυλακές τηςΣεβίλλης, το 1605

Ο «Δον Κιχώτης», αποτελεί ένα από τα πλέον κλασσικά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ο πρωτότυπος τίτλος του έργου, ήταν «El ingenioso hidalgo Don Qvixote de la Mancha», δηλαδή «Ο ευφάνταστος ευπατρίδης Δον Κιχώτης της Μάντσας». Αποτελεί το πρώτο μυθιστόρημα που εκτυπώθηκε με το πρώτο μέρος του να κυκλοφορεί το 1605 και το δεύτερο, δέκα χρόνια αργότερα. Αφηγείται τις περιπέτειες του αγρότη Αλόνσο Κιχάνο, ο οποίος συνεπαραμένος από διάφορα αναγνώσματα της εποχής σχετικά με τη ζωή των ιπποτών, αρχίζει να πιστεύει πως είναι και ο ίδιος ιππότης και «αναβαπτίζεται» σε Δον Κιχώτης. Έτσι ξεκινάει τα ταξίδια του, πάνω σε ένα ασθενικό άλογο ενώ αργότερα θα τον συντροφεύσει στις περιπέτειες του ο γείτονάς του, Σάντσο Πάντσα. Ο Δον Κιχώτης είναι ερωτευμένος με την Δουλτσινέα και προσπαθεί να την σώσει γιατί έχει πείσει τον εαυτό του ότι βρίσκεται κάτω από την επήρεια μαγικών. Από τις πιο χαρακτηριστικές ιστορίες είναι αυτή της «μάχης» του Δον Κιχώτη με του ανεμόμυλους, η οποία στις μέρες έχει και αλληγορική σημασία.

Το που έγραψε ο Μικέλ Θερβάντες (1547-1616), το βιβλίο έχει αποτελέσει αντικείμενο εκτεταμένης έρευνας. Μια αναφορά του συγγραφέα στον πρόλογο του πρώτου μέρους δείχνει πως η συγγραφή μεγάλου μέρους του έργου έγινε την περίοδο που ο Θερβάντες ήταν κρατούμενος στις φυλακές της Σεβίλλης εκτίοντας ποινή για το αδίκημα της κατάχρησης. Αυτό καθώς ο Θερβάντες αντιμετώπιζε συχνά οικονομικά προβλήματα πριν καταξιωθεί στο χώρο του. Έτσι την περίοδο 1594-1596 εργάστηκε ως φοροεισπράκτορας αλλά κατηγορήθηκε πως δεν απέδιδε τους φόρους που εισέπραττε.

Μιγκέλ ντε Θερβάντες

Ο περισσότερος κόσμος δεν γνωρίζει πως η ζωή του Θερβάντες ήταν πιο πολυτάραχη και γοητευτική απ’ αυτήν του Δον Κιχώτη. Παρ’ όλο που καταγόταν από αριστοκρατική οικογένεια, είχε πάρα πολλές οικονομικές δυσκολίες που τον ανάγκασαν να δουλέψει σκληρά μέχρι τα γηρατειά του. Ο Θερβάντες πρέπει να είναι το πρότυπο του περιπετειώδη ανθρώπου.

Ο Μιγκέλ ντε Θερβάντες Σααβέδρα γεννιέται πιθανότατα στις 29 Σεπτεμβρίου 1574 στο παλιό βασίλειο του Τολέδο, αν και τόσο για την ημερομηνία γέννησής του όσο και τη γενέτειρά του ιστορική συναίνεση δεν υπάρχει. Ξέρουμε πάντως ότι βαφτίστηκε στις 9 Οκτωβρίου 1547. Ήταν το τέταρτο από τα εφτά παιδιά ενός κωφού χειρουργού και φαρμακοποιού και της συζύγου του, οι οποίοι πάλευαν για να μεγαλώσουν τη φαμίλια τους, μιας και ο γιατρός δεν ήταν καλοπληρωμένο επάγγελμα στα χρόνια του Θερβάντες.

Τίποτα άλλο δεν είναι γνωστό (ή επιβεβαιωμένο) για τη ζωή του μέχρι το 1569 τουλάχιστον, όταν τον συναντάμε ως πρώιμο και πολλά υποσχόμενο ποιητή: ο μεγάλος ουμανιστής δάσκαλος Χουάν Λόπες ντε Όγιος, αφιερωμένος στη λογοτεχνία και το κοσμικό κράτος καθώς ήταν, δημοσίευσε μια ποιητική συλλογή προς τιμήν της βασίλισσας Ελισάβετ του οίκου των Βαλουά και τρία σονέτα του Θερβάντες περιλαμβάνονται στο πόνημα. Στον πρόλογο μάλιστα, ο Όγιος τον αναγνωρίζει ως «αξιαγάπητο μαθητή μου». Ο Θερβάντες δεν φοίτησε στο πανεπιστήμιο και για την εκπαίδευσή του δεν είναι τίποτα γνωστό, κι αυτό εξαιτίας των συχνών μετακινήσεων της οικογένειας για τις ανάγκες του πατρικού επαγγέλματος.

Ερχόμενος σε επαφή με τα ουμανιστικά ιδεώδη που δονούσαν την Ευρώπη, τα πρώτα γραπτά του Θερβάντες αντικατοπτρίζουν τις ανθρωπιστικές και κοσμικές του ιδέες, αλλά και την ευρύτατη λογοτεχνική γνώση του…

Ποίηση και πόλεμος

Την επόμενη χρονιά, ο Θερβάντες άφησε κάτω την πένα και έπιασε το όπλο, καθώς οι βιοποριστικές ανάγκες τον καλούσαν στον πόλεμο. Κι έτσι θα βρεθεί να υπηρετεί σε εκστρατευτικό ισπανικό σώμα στην Ιταλία. Το 1570 ήταν μέλος λοιπόν των ισπανικών δυνάμεων στη Νάπολη, όταν και θα εμπλεκόταν στον πόλεμο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τα χριστιανικά βασίλεια της Ευρώπης.

Στις 7 Οκτωβρίου 1571, στην περίφημη Ναυμαχία της Ναυπάκτου, ο υπαξιωματικός πια Θερβάντες επιβαίνει πάνω στην ιταλική φρεγάτα «Μαρκέσα», αν και είναι βαριά άρρωστος. Πάσχει από ελονοσία και οι γιατροί τού έχουν συστήσει να μείνει στο κρεβάτι, ο ηρωισμός του όμως, που είχε ήδη φανεί στις προηγούμενες μάχες, τον αναγκάζει να βγει από το αμπάρι: «Είναι καλύτερο να πεθάνω υπηρετώντας τον Θεό και τον βασιλιά, απ’ το να κατέβω κάτω. Καπετάνιε, τοποθέτησέ με στο πιο επικίνδυνο σημείο και εκεί θα πεθάνω πολεμώντας».

Ο Θερβάντες τραυματίζεται σοβαρά δεχόμενος δύο σφαίρες στο στέρνο και άλλη μία στο αριστερό χέρι, το οποίο θα παραμείνει παράλυτο για το υπόλοιπο της ζωής του. Παρά ταύτα, διακρίθηκε για άλλη μια φορά για τη γενναιότητά του! Ο νικητήριος στόλος επέστρεψε στη Μεσίνα, όπου ανέρρωσε ο πολεμιστής από τα τραύματά του. Μεταξύ 1572-1574, θα πάρει μέρος σε πολλές ακόμα μάχες και η γενναιότητά του τον έφερε πια στο κατώφλι της προαγωγής.

Υπηρετώντας στο Παλέρμο της Σικελίας, ειδοποιήθηκε για την προαγωγή του σε λοχαγό και αφού μάζεψε τα απαραίτητα χαρτιά και τις συστατικές έβαλε πλώρη για την Ισπανία. Ο Θερβάντες κατέπλευσε από τη Νάπολη με τον αδερφό του τον Σεπτέμβριο του 1575, όταν θα ξεκινούσε μια νέα περιπέτεια για τον ίδιο…

Πέντε χρόνια αιχμαλωσίας

Στις 26 Σεπτεμβρίου, το πλοίο που επέβαινε έπεσε στα χέρια αλγερινών πειρατών και οι όμηροι μεταφέρθηκαν δεμένοι πιστάγκωνα στο Αλγέρι! Βλέποντας τις συστατικές του Μιγκέλ, οι πειρατές πίστεψαν ότι ο Θερβάντες ήταν πολύ ισχυρός άντρας και ζήτησαν έτσι ένα υπέρογκο ποσό για λύτρα, τα οποία και δεν μπορούσε να πληρώσει φυσικά η φτωχή οικογένειά του.

Οι γονείς του συγκέντρωσαν έπειτα από δύο χρόνια ένα σημαντικό χρηματικό ποσό, το οποίο έφτανε όμως για να απελευθερωθεί μόνο ο ένας από τους δύο γιους! Ο Ροδρίγο επέστρεψε στην Ισπανία, ενώ ο Μιγκέλ παρέμεινε στο Αλγέρι για τρία ακόμα χρόνια, περιμένοντας τον θάνατο ή τα φρικιαστικά βασανιστήρια. Όταν στάλθηκε το νέο παχυλό ποσό στο κουρσάρικο λημέρι, στο οποίο είχαν συνεισφέρει και χριστιανοί έμποροι, ο Μιγκέλ πήρε τον δρόμο της επιστροφής στις 19 Σεπτεμβρίου 1580, μετρώντας πια πέντε χρόνια στην αιχμαλωσία.

Ο ίδιος προσπάθησε μάλιστα να το σκάσει αρκετές φορές, απέτυχαν όμως όλες. Η εμπειρία πάντως της αιχμαλωσίας θα γεννήσει στο μέλλον δύο θεατρικά έργα («Τα κάτεργα του Αλγερίου» και «H ζωή στο Αλγέρι»), επηρεάζοντας γενικότερα και ευρύτερα το συγγραφικό του έργο…

Ο «Δον Κιχώτης»

Επιστρέφοντας στη Μαδρίτη, ο Θερβάντες συνεχίζει να μαστίζεται από τη φτώχεια, παρά ταύτα ξανάπιασε την πένα περιμένοντας νέο διορισμό του σε στρατιωτικό πόστο. Το 1585 γράφει το πρώτο του μυθιστόρημα, τη «Γαλάτεια», αν και το ποιμενικό αυτό ειδύλλιο δεν είχε την εμπορική επιτυχία που προσδοκούσε ο συγγραφέας. Προσπάθησε τότε να εισβάλει στη θεατρική κοινότητα της Ισπανίας, καθώς η δραστηριότητα παραήταν επικερδής για τους συγγραφείς θεατρικών έργων.

Παρά την ταλαντούχα πένα του όμως αποτυγχάνει και πάλι να βρει εμπορική επιτυχία, ενώ από τα θεατρικά της εποχής σώζονται μόλις δύο. Παρά το συμβόλαιο συνεργασίας που υπέγραψε με γνωστό θεατρώνη της Μαδρίτης και την άκρως παραγωγική συγγραφικά περίοδο, κατά την οποία ο ίδιος υποστήριξε ότι συνέγραψε περισσότερα από 20 θεατρικά, καταξίωση στο θέατρο δεν βρήκε. Ούτε καν με τη «Σύγχυση», το κορυφαίο θεατρικό που έγραψε ποτέ, όπως διατεινόταν τουλάχιστον ο ίδιος.

Κι έτσι στα τέλη της δεκαετίας του 1580 και με την αποτυχία να τον βαραίνει, απομακρύνεται από τον λογοτεχνικό κόσμο, καταφεύγει στη Σεβίλλη και κάνει νέα αίτηση για να διοριστεί στον στρατό. Αφού του αρνούνται πόστο στην Ινδία, τον προσλαμβάνουν στο ισπανικό ναυτικό ως υπεύθυνο επισιτισμού και εφοδιασμού, κατηγορείται όμως για κατάχρηση και φυλακίζεται δύο φορές! Ταπεινωμένος για άλλη μια φορά, τώρα εργάζεται ως φοροεισπράκτορας του στέμματος, τα σοβαρά οικονομικά προβλήματά του όμως τον οδηγούν πιθανότατα και πάλι στην υπεξαίρεση.

Ο Θερβάντες επιστρέφει στη φυλακή, αφορίζεται από την εκκλησία της Σεβίλλης και ήταν ακριβώς στη νέα περίοδο του εγκλεισμού του, μεταξύ 1596-1598, που θα σχεδίαζε το γενικό περίγραμμα της ιστορίας που θα άλλαζε μια για πάντα την πορεία της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας! Μέσα στη φυλακή, ο Θερβάντες αρχίζει να γράφει τις πρώτες γραμμές του «Δον Κιχώτη». Όταν αποφυλακίστηκε, τα ίχνη του χάνονται και είναι αρκετά πιθανό να επέστρεψε στη φυλακή μεταξύ 1600-1603, αν και για την περίοδο μόνο θεωρίες μπορούν να διατυπωθούν.

Ξέρουμε πάντως ότι στο διάστημα αυτό έγραφε νυχθημερόν την ιστορία που θα τον έστελνε στο πάνθεο της γραφής: το πρώτο μέρος του «Δον Κιχώτη» κυκλοφόρησε στη Μαδρίτη τον Ιανουάριο του 1605 για να παρακολουθήσει τις περιπέτειες του ηλικιωμένου Δον Κιχώτη και του πιστού του υπηρέτη Σάντσο Πάντσα καθώς μάχεται ανεμόμυλους!

Το μυθιστόρημα γνώρισε από την πρώτη στιγμή κατακλυσμιαία επιτυχία, καθώς όπως το έλεγε ο γερμανός φιλόσοφος Φρίντριχ Σέλινγκ: «Ο Δον Κιχώτης είναι η πιο καθολική, πιο βαθυστόχαστη και πιο γραφική απεικόνιση της ζωής της ίδιας». Τα ίχνη του χάνονται και πάλι μεταξύ 1605-1608, όταν νέες νομικές περιπέτειες θα τον φέρουν στη Μαδρίτη: η νόθα κόρη του (ήταν παντρεμένος από το 1584 αλλά δεν είχε παιδιά από τη νόμιμη σύζυγό του) τον εμπλέκει σε μια σειρά από δικαστικές διαμάχες που είχαν να κάνουν με δικές της οικονομικές ατασθαλίες.

Ο Θερβάντες προσπαθεί και πάλι να φύγει από την Ισπανία, αν και δεν βρίσκει πουθενά καταφύγιο. Θέλει να πάει στη Νάπολη το 1610, αλλά δεν γίνεται δεκτός από τον νέο κυβερνήτη. Παρά τη φήμη που τον ακολουθεί ως συγγραφέα, το διαχρονικό οικονομικό του πρόβλημα δεν έχει λυθεί, μιας και τα δικαιώματα για το έργο του ήταν πενιχρά…

Τελευταία χρόνια

Παρά τις νουβέλες και τις ποιητικές συλλογές που έγραψε στο τελευταίο αυτό διάστημα της ζωής του και τη φήμη που απολάμβανε πια, η ζωή του δεν ακολούθησε την ίδια πορεία. Αφού έγραψε τα 12 αριστουργηματικά διηγήματα με τον τίτλο «Υποδειγματικές νουβέλες» το 1613 (οι οποίες γέννησαν το λογοτεχνικό είδος του διηγήματος στην Ισπανία!), «το Ταξίδι στον Παρνασσό» (1614) και τις θεατρικές «Οκτώ Κωμωδίες» (1615), δημοσίευσε το 1615 το δεύτερο μέρος του «Δον Κιχώτη», ολοκληρώνοντας έτσι τις περιπέτειες του αθεράπευτα ρομαντικού αν και μισότρελου Κιχώτη.

Ο «Δον Κιχώτης» δεν έκανε πλούσιο τον συγγραφέα του, καθώς τα δικαιώματα του έργου ήταν σχεδόν συμβολικά. Ο μεγάλος συγγραφέας άφησε την τελευταία του πνοή στις 22 Απριλίου 1616, ολοκληρώνοντας κατάκοιτος στο κρεβάτι το νέο του πόνημα «Τα πάθη του Περσίλεως και της Σιγισμούνδης» τέσσερις μόλις μέρες πριν από τον θάνατό του. Η χήρα του δημοσίευσε το έργο το 1617.

ΔΟΝ ΚΙΧΩΤΗΣ

Λίγα λόγια για το βιβλίο

Είναι το πρώτο μυθιστόρημα που εκτυπώθηκε, το οποίο εκδόθηκε σε δυο μέρη, το 1605 και το 1615. Είναι ένα από τα μυθιστορήματα που επηρέασαν σημαντικά την ισπανική λογοτεχνία. Είναι ένα από τα πιο εμπνευσμένα έργα της νεότερης δυτικής λογοτεχνίας. Το έργο περιγράφει τις περιπέτειες του πρωταγωνιστή Αλόνσο Κιχάδα, ενός απλού αγρότη ο οποίος έχοντας διαβάσει πολλά βιβλία για τον ιπποτισμό, πιστεύει ότι είναι ιππότης και παίρνει το όνομα Δον Κιχώτης. Στα βιβλία δεν αναγράφεται επακριβώς η τοποθεσία της κατοικίας του, αλλά μας λέει πως ζει μαζί με την ανηψιά του και την οικονόμο του σπιτιού του. Ξεκινάει τα ταξίδια και τις περιπέτειες του μόνος, μαζί με το κοκαλιάρικο άλογο του που το ονομάζει Ροσινάντε φορώντας μια παλιά μεταλλική πολεμική στολή που βρήκε. Κατά την διάρκεια των περιπετειών του τραυματίζεται και τον μεταφέρουν πάλι πίσω στο σπίτι του όπου τον φροντίζουν η ανιψιά και η οικονόμος του. Του λένε πως η στολή εξαφανίστηκε από μαγείας. Λίγο καιρό αργότερα βρίσκει τον γείτονα του Σάντσο Πάντσα και τον πείθει να τον ακολουθήσει με το αντάλλαγμα πως θα του δώσει μερίδιο σε ένα νησί. Ο Δον Κιχώτης είναι ερωτευμένος με μια νεαρή γειτόνισσα του, που από μόνος του την ονομάζει Δουλτσινέα και προσπαθεί να την σώσει γιατί έχει πείσει τον εαυτό του ότι βρίσκεται κάτω από την επήρεια μαγικών. Βεβαίως η Δουλτσινέα δεν γνωρίζει τίποτα από όλα αυτά και δεν εμφανίζεται ποτέ σε κανένα από τα βιβλία. Τα ταξίδια του Δον μαζί με τον πιστό σύντροφο του ξεκινάνε και τις περισσότερες φορές δεν έχουν καλή κατάληξη. Συνήθως γίνονται αντικείμενα χλευασμού και γέλιου κυρίως ο σύντροφος Σάντσο Πάντσα. Προς το τέλος του δεύτερου βιβλίου βλέπουμε πως ο Δον Κιχώτης κατά κάποιο τρόπο βρίσκει τα λογικά του και επιστρέφει μαζί με τον φίλο και συνταξιδιώτη του πίσω στο σπίτι τους.

Τα βιβλία είναι γραμμένα σε επεισόδια και η ιστορία του Δον Κιχώτη έχει γραφτεί πολλές φορές και σε παραμύθια για παιδιά.

Στον πρόλογο του πρώτου μέρους, ο Θερβάντες σημειώνει πως συνέλαβε την ιδέα για το μυθιστόρημα στη φυλακή, πιθανώς αναφερόμενος στις περιόδους που πέρασε στη φυλακή του Κάστρο ντελ Ρίο (1592) ή της Σεβίλλης (1597-8). Ένας τοπικός θρύλος υποστηρίζει πως γράφτηκε σε φυλακή της πόλης Μάντσεγκαν (Manchegan), την περίοδο 1601-3, ωστόσο η μελέτη της βιογραφίας του Θερβάντες δεν επιβεβαιώνει φύλάκισή του εκεί. Σύμφωνα με άλλη πιθανή εκδοχή, ο Θερβάντες εμπνεύστηκε κατά την περίοδο που ήταν αιχμάλωτος στο Αλγέρι (1575-80). Η υπόθεση αυτή στηρίζεται στο γεγονός πως ως φανταστικός συγγραφέας του έργου εμφανίζεται στο κείμενο ο μουσουλμάνος ιστορικός Cide Hamete Benengeli, το οποίο συνδέεται με πιθανή επαφή του Θερβάντες, στο Αλγέρι, με Άραβες και Τούρκους αφηγητές

Πηγές: Βικιπαίδεια, left.gr, HuffPost Greece