ΠΕΡΙ ΑΝΑ-ΓΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΩΝ, ΓΡΑΦΕΙ Ο ΝΙΚΟΣ ΒΙΤΩΛΙΩΤΗΣ

"Στην πΈνα"  ✒️✒️

"ΠΕΡΙ ΑΝΑ-ΓΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΒΙΒΛΙΩΝ"

Γράφει Νίκος Βιτωλιώτης 

Περί ανά-γνωσης και βιβλίων

Για πρώτο κείμενο στη νέα στήλη της παρέας μας, διάλεξα ένα θέμα που νομίζω ότι δεν θ’ αφήσει κανέναν αδιάφορο. Με την ευκαιρία μιας ανάρτησης στην ομάδα πριν λίγες μέρες, αναρωτήθηκα στο σχόλιο που έκανα, αν η ανάγνωση είναι κι αυτή μια τέχνη, όπως η συγγραφή. Πολλά έχουν γραφτεί επί του θέματος, ακόμα και κάποια όμορφα δοκίμια, που συμβουλεύουν τους επίδοξους αναγνώστες για τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να προσεγγίζουν την ανάγνωση. Προσωπικά, ούτε συμβουλές σκοπεύω να δώσω, ούτε κανόνες να θέσω, όμως θα ήθελα να πω αυτά που με κάνουν ν’ απολαμβάνω την εμπειρία που αποκαλείται ανάγνωση.

Κατ’ αρχάς, είναι άλλο πράγμα η ανάγνωση και άλλο το διάβασμα, που μπορεί να είναι από ένα απλό ξεφύλλισμα, μέχρι το «ξεπέταγμα» ενός βιβλίου. Η ίδια η ετυμολογία της λέξης ανάγνωση, παραπέμπει σε μια ανατροφοδοτούμενη και διαρκή διαδικασία μεταξύ του συγγραφέα και του ανα-γνώστη, που εμπεριέχει την έννοια της γνώσης, ο ανα-γνώστης ανα-γιγνώσκει, δεν διαβάζει απλώς.

Θεωρώ ότι είμαστε τυχεροί, καθότι στην εποχή μας, το βιβλίο είναι διαθέσιμο σε όλους. Υπάρχουν πολλές βιβλιοθήκες, ενώ οι τιμές των βιβλίων δεν είναι πλέον απαγορευτικές, όχι μόνο σε σχέση με τον 18^ο ή τον 19^ο αιώνα, όταν το βιβλίο ήταν είδος πολυτελείας, αλλά ακόμα και σε σχέση με λίγες δεκαετίες πριν. Από την άλλη, η εποχή μας κρύβει κάποιες παγίδες, η τεχνολογία μπορεί να παρασύρει εύκολα και να χαθεί η μαγεία, ή έστω μέρος αυτής. Δεν είμαι εναντίον της τεχνολογίας, αλλά προσωπικά, απολαμβάνω καλύτερα την περιήγησή μου σ’ ένα πραγματικό βιβλιοπωλείο από το σερφάρισμα στις σελίδες ενός ηλεκτρονικού υποκατάστατου, χωρίς να παραγνωρίζω παρόλα αυτά, τη σημασία των ηλεκτρονικών μέσων, για όσους δεν έχουν εύκολη πρόσβαση σε κάποιο γνήσιο βιβλιοπωλείο ή σε μια βιβλιοθήκη. 

Η ιεροτελεστία λοιπόν της ανά-γνωσης, ξεκινά για μένα ανατρέχοντας με τη ματιά, όλα τα βιβλία που είναι στα ράφια ή στους πάγκους προβολής. Πολλές φορές, απλώνω και το χέρι και τα χαϊδεύω, ενώ πάντα απολαμβάνω τη μυρωδιά που αναδύουν, ο ανα-γνώστης, είναι τελικά σαν ένα είδος εξαρτημένου ατόμου, που χρειάζεται τακτικά τη δόση του. Στη βιβλιοθήκη ή στο βιβλιοπωλείο, κυριαρχεί η συναισθησία, η ταυτόχρονη ενεργοποίηση περισσοτέρων από μία αισθήσεων: τα βιβλία τα κοιτάς, τα χαϊδεύεις, τα μυρίζεις, τ’ ακούς όταν κάνουν ένα φρουουουπ, καθώς περνάς τις σελίδες τους μια γρήγορη με τον αντίχειρά σου. Στη συνέχεια, μ’ αρέσει να διαβάζω τα βιογραφικά των συγγραφέων, όπως γενικότερα μ’ αρέσει να διαβάζω και βιογραφίες τους. Δεν μ’ αρέσουν οι κλισέ φωτογραφίες, συνήθως ασπρόμαυρο προφίλ, με καλλιτεχνική σκίαση και με το πηγούνι ή το μάγουλο ν’ ακουμπά πάνω στο χέρι. Ένα ζεστό χαμόγελο, κατ’ ευθείαν στο φακό, με τραβά καλύτερα. Θα διαβάσω την περίληψη στο οπισθόφυλλο και τις πιθανές κριτικές – μ’ αρέσουν οι σύντομες, που περικλείουν την ουσία τους σε τρία ή τέσσερα επίθετα – αλλά όχι αποσπάσματα, το αποφεύγω. Δίνω σημασία στο μέγεθος και το είδος της γραμματοσειράς, τα πυκνοτυπωμένα βιβλία με κουράζουν, όπως επίσης και στο σχήμα του βιβλίου, ούτε πολύ μικρό, ούτε πολύ μεγάλο, που όταν το κρατάς κουράζεται το χέρι. Αντίθετα, ο όγκος δεν με αποθαρρύνει, αλλά με προδιαθέτει για κάτι χορταστικό.

Αφού αποφασίσω πιο βιβλίο θα πάρω, θα προσπαθήσω να το απολαύσω όσο το δυνατόν πιο απομονωμένος. Δεν έχω αποφύγει την ανά-γνωση σε κοινόχρηστους χώρους, περιμένοντας τα παιδιά να τελειώσουν την απογευματινή δραστηριότητα ή στο τρένο. Και είναι καλύτερα να βλέπω ανθρώπους να κρατούν βιβλία, παρά να χαζεύουν στο κινητό τους, όμως η ανά-γνωση είναι μια εμπειρία που μου προσφέρει περισσότερα όταν τη βιώνω μόνος μου, χωρίς να μου αποσπά την προσοχή ο οποιοσδήποτε θόρυβος που θα μπορούσε να μ’ εκνευρίσει και να μου χαλάσει την αυτοσυγκέντρωση, να με ξενερώσει πολύ απλά. Μου αρέσει να ανα-γιγνώσκω στην πολυθρόνα ή και ξαπλωμένος, όμως ειδικά το τελευταίο κρύβει παγίδες, η κούραση δεν ταιριάζει με την ανά-γνωση. Είναι επίσης στερεοτυπική η εικόνα των αγγλικών λεσχών, όπου κάποιοι κύριοι, βυθισμένοι σε δερμάτινες πολυθρόνες, διαβάζουν, καπνίζοντας το τσιμπούκι τους και πίνοντας μπράντι. Δεν είμαι καπνιστής και δεν μπορώ να εκφράσω ασφαλή άποψη, όμως φοβάμαι ότι ένας συνδυασμός καπνού και αλκοόλ μπορεί να περιορίσει την απόλαυση που σου δίνει η ολοκληρωτική αφοσίωση στην ανά-γνωση. Είμαι όμως διατεθειμένος ν’ απολαύσω μια ζεστή σοκολάτα. Αντίθετα η μουσική, έστω και η ελαφριά κλασική, σε χαμηλή ένταση, δεν αποτελεί για μένα συντροφιά και την αποφεύγω.

Στη διαδικασία αυτή καθαυτή, δεν θεωρώ ότι αποτελεί αγώνα δρόμου, ποιος θα τελειώσει πιο γρήγορα ένα βιβλίο ή ποιος θα διαβάσει περισσότερα βιβλία σε μια βδομάδα ή σ’ ένα μήνα. Στο κάθε βιβλίο πρέπει να αφιερώνεται όσος χρόνος χρειάζεται, ούτε υπερβολικά σύντομος, ούτε υπερβολικά πολύς. Ένα βιβλίο τετρακοσίων σελίδων, προσδοκώ να το τελειώσω σε τέσσερεις με πέντε μέρες. Μια με δυο ώρες την ημέρα είναι αρκετές, ούτε πολλές, ούτε λίγες. Δεν θ’ αρνηθώ όμως, ότι έχω τελειώσει βιβλία απνευστί, μέσα σε μια νύχτα, όμως αυτό δεν είναι ο κανόνας. Η ανά-γνωση δεν είναι διαδικασία μαζικής κατανάλωσης. Χρειάζεται κάποιος χρόνος για ν’ αφομοιωθεί το περιεχόμενο, η πλοκή και οι χαρακτήρες ενός βιβλίου. Όμως, αν το τραβήξω πολύ, κάπου χάνω τη συνέχεια και βγαίνω εκτός κλίματος. Και προσωπικά, προτιμώ να εναλλάσσω τα είδη. Μετά από ένα μυθιστόρημα, μπορεί να συνεχίσω με ένα δοκίμιο, ή ένα ιστορικό ανάγνωσμα ή μια βιογραφία. Ή αν συνεχίσω με μυθιστόρημα, θα προτιμήσω την εναλλαγή των ειδών. Όπως η μονοκαλλιέργεια εξαντλεί το έδαφος, το ίδιο και η συνεχής ανά-γνωση ενός συγκεκριμένου είδους κουράζει, ο ανα-γνώστης αναπόφευκτα θα μπουχτίσει.

Κατά τη διάρκεια της ανά-γνωσης, θα χρειαστεί συνήθως ν’ ανατρέξω σε προηγούμενες σελίδες, είναι σα να ρωτάω ένα φίλο να μου διευκρινίσει ή να μου εξηγήσει κάτι που ίσως να μη κατάλαβα ή να μου διέφυγε. Και επίσης, δίνω έμφαση στα σημεία στίξης, στ’ αποσιωπητικά, τα θαυμαστικά, τις άνω τελείες και τα κόμματα… Δεν έχουν μπει τυχαία, κάτι σημαίνουν. Αν ένα βιβλίο δεν με τραβήξει μετά τις πρώτες πενήντα – εξήντα σελίδες, δεν θα ζοριστώ να το τελειώσω, ούτε θα το απορρίψω. Θα το αφήσω στην άκρη και αφού περάσει κάποιος χρόνος, θα του δώσω μια δεύτερη ευκαιρία, στην ανά-γνωση παίζει ρόλο καμιά φορά και η διάθεση. Και οπωσδήποτε, βιβλία που μου άρεσαν, θα τα ξαναδιαβάσω, κάθε νέα ανά-γνωση, είναι σίγουρο ότι κάτι καινούργιο έχει αν προσφέρει.

Επίσης, αντιμετωπίζω τα βιβλία – όπως και οι περισσότεροι φαντάζομαι – σαν να είναι φίλοι μας, όπως και τα κατοικίδια. Θέλουν κι αυτά την περιποίησή τους, τον χώρο τους, τη φροντίδα τους. Όσοι έχουν την προσωπική τους βιβλιοθήκη στο σπίτι, είμαι σίγουρος ότι έχουν φροντίσει να τα στεγάσουν σε ραφιέρες. Ευτυχώς, είναι αρκετά προσιτή πλέον η αγορά μιας ωραίας βιβλιοθήκης-έπιπλο από κάποιο do-it-yourself κατάστημα, αξίζει να επενδύσει κάποιος σε δυο και τρία τέτοια έπιπλα, δεν είναι ωραίο για τα βιβλία να είναι στοιβαγμένα σε πατώματα και κομοδίνα. Και όπως τα κλουβιά και τα σπιτάκια των κατοικίδιων χρειάζονται συχνό καθάρισμα, το ίδιο κι οι βιβλιοθήκες και τα βιβλία, θέλουν το ξεσκόνισμά τους τακτικά. Και όσοι έχουν χρόνο, είμαι σίγουρος ότι απολαμβάνουν να τα ταξινομούν ανά είδος ή ανά συγγραφέα, για να μπορούν να ανατρέχουν στο θησαυρό τους γρήγορα κι εύκολα. Και είμαι επίσης σίγουρος ότι δεν τα κακοποιούν, δεν τους τσακίζουν τις σελίδες – κάποιοι ίσως και να μην τους τσακίζουν ούτε τη ράχη – και αν χρειαστεί να σημειώσουν κάτι, το κάνουν με μολύβι και όχι με στυλό ή, πόσο μάλιστα με highlighter. Αν δεν έχετε τη δική σας βιβλιοθήκη και δανείζεστε από τη βιβλιοθήκη του δήμου ή από όποια άλλη μπορείτε, είστε από μια άποψη τυχεροί, γιατί μπορείτε να συναναστραφείτε με τον βιβλιοθηκάριο και ίσως να τον βοηθήσετε, είναι ένα προνομιούχο άτομο, που ζει κυριολεκτικά μέσα στα βιβλία. Και αν ξέρετε κάποιον που δεν έχει πια χώρο για τα βιβλία του, συμβουλέψτε τον να τα χαρίσει σε κάποια βιβλιοθήκη, είναι έγκλημα να πετιούνται ή να καταστρέφονται βιβλία. Και κάτι ακόμα, προσέχω πολύ σε ποιον ή ποιαν δανείζω βιβλία: οι φίλοι ή οι «φίλοι» έρχονται και παρέρχονται, τα βιβλία όμως μένουν.

Θα κλείσω λέγοντας ότι για μένα, η ανά-γνωση είναι τελικά ένα ταξίδι, με οδηγό τον συγγραφέα. Και το ταξίδι, το απολαμβάνουν καλύτερα οι ταξιδιώτες και όχι οι τουρίστες. Καλά μας ταξίδια λοιπόν.

Αθήνα, 15-3-2018

Νίκος Βιτωλιώτης